KULU KÜRTLERİ
Yaklaşık üç •' yüzyıl önce 1708 yıIlanııda Kulupoğlı Mustafa (arafındar yerleşim alanı olarak seçüen bugünkü Kulu ilçesi ismini d« bu şahıstan almıştır Daha önce sirasi ik Konya'nın bugünkü Süle bucağı, Ankara'nın Şereflikoçhisar, Konya'nın Cihanbeyli ilçelerini: bağlı nahiye merkez olan Kulu 1954 yıilında Haymana ve Bâlâ'nın bazı köyler de İlçe smırlanm: dahil edilerek ilçe merkezi yapılmıştır, (i
Kuhi ilçesi: Doğusunda Şereflikoçhisar Batısında Cihanbeyli-Haymana Kuzeyinde Aııkara/Bala-Haymana Güneyinde Cihanbeyli ve Tuz gölü ile çevrilidir.
Kulu'nun rakımı:i.000.m. ve yüzölçümü 28S0 km karedir. Kulu Ankara'ya 110 Km. Konya'ya 148 Km uzaklıkta olup ilçe merkezi E-5 karayoluna 11 km. uzaklıktadır. Kulu karasal iklim özelliklerine sahip olup yazları sıcak ve kurak, kışlan soğuk ve yağışlıdır.
İlçeye bağlı 5 kasaba ve 30 köy mevcuttur. İiçe merkezi 9 mahalleden oluşmaktadır Ancak bölgeye en son gelen Kürt köylerinden Kuju'ıuın Burunağıh köyünün iskan tarihinin 1919 olduğunu belirtmek gerekir.
Merkez ilçe hariç ilçeye bağlı 5 kasaba 30 köyün 4 kasabası ile 20 köyü Kürt'tür. Geri kalan 1 kasaba 6 köy tiırk, 4 köy de Orta Asya göçmeni olan Tatar köyüdür. Kürt kasaba ve köylerinin toplam nüfusu 2943O'dur.{3) Bu rakama merkez ilçedeki Kürt nüfusu dahil değildir.
Kulu merkezindeki Kürt nüfusunu tesbit etmek bugünkü koşullarda olanaksızdır. Son yıllarda Kürt köylerinden önemli ölçüde göç alan ilçe merkezi, son on yılda köy yakma, köy boşaltma, ve can güvenliğii!e ekonomik nedenlerle başta Mardin, Batman, Siirt, Şırnak olmak üzere Kürdis-tan'dan da önemli ölçüde göç almıştır.
Son yıllarda Kürt köylerinin Ankara ve Konya gibi yakın merkezli metropellere verdiği göç de gözönüne alınırsa Kulu nüfusunun yarısından çok fazlası Kürt nüfusudur.
Kürt köylerinden Canımana, Dipdede, Karacadere, Soğukkuyu köyleri Soranice lehçesinin Şeyhbizeynî ağzı ile konuşurlar ve Şafii mezhebine bağlıdırlar. Diğer 16 Kürt köyü ve 4 kasabası Kürtçenin Kurmanci lehçesini konuşur, Hanefi mezhebine bağlıdırlar
İli: Konya İlçesi: Kulu
Köyün Türkçe adı Kürtçe adı Aşireti
Acıkııyıt Bîrtalik Onıeraıı
Altılar Omera Onıeraıı
Altıncı Gcmıik Haîîkan
Beşkardeş - O meran
Bozan Cûikenbiçûk Cûtkan
Bunınağıl* - Terkan
Canımana** - Şeyhbizeynî
Celep Sefka Sefkan
Çöpler - Omeri
Dipdede** - Şeyiıbizeyn
Güzel yay I a Yayle Küte Sefkan
Hisar Hesar Celîkan
Karacadağ Xelika Halîkan
Karacadere** - Şeyhbizeynî
Kırkpınar Celîka Celîkan
Köşker*** - Terkan
Soğukkııyu Bîre Şelıo Şeylıbizeynî
Şerefli - Naşının
Tavhören Tavlî Oıneran
Tavşançalı Omera Omeran
Tuzyaka Cûtka Cûtkan
Yazı çay ir Mehîna Melıîna
Yeşilyurt Celika Celîkan
Zincirlikuyu Gundî Ome Sefkan
*K.ulu'y;ı en sun iskan ettirilen Kürt köyüdür. Ağrı dolaş kırından güç eninimişladir.
** Şeylıbizeynî ağzını konuşan bu •) köy kendi ;işire(lı:ri için
,,NofoIÎ ..dcıilekicciirlırr. Dr. Ikcibram Mikaili'nin Bîmebün'un ilk sayısında bu ağ/: konuşanlar Şeylıbizeynî
aşireti olarak verilmekledir. Ben de bu yazıya dayanarak Tabloda böyle gösterdim. Ancak bu hususim araştırılması
gerektiği kanaatindeyim.
♦** Köşker köii bugün tamamen Türkleşmiştir. Bireysel olarak "bizim de aslımız Kurttur" Diyenler varsa da
Bu yün bu köyde Kürtçe konuşan tek kişi dahi yoktur, i995 seçimlerinde HADİZP'c hiç oy çıkmadığı da dikkat
çekicidir.
Bölgedeki Kim halkı Kürdistan'daki ekonomik yaşantısını aynen sürdürmüştür. Tarım ve hayvancılık ballıca geçim kaynaklan olmuştur. Bölgede büyük tarım işletmeleri yoktur. Küçük çapta tarım işletmeciliği, hayvancılık, nakliyecilik, ticaret, Avrupa'da işçilik ekonomik yapıyı oluşturmaktadır. 1960'ls yıllardan sonra Bat! Avrupa'ya önemli Öiçüdc işgücü göçü olmuştur. Bu durum (karşılığındaki kayıplara rağmen) toplumun ekonomik ve sosyal düzeyini yükseltmiştir.
Kulu merkezinin Avrupa'ya verdiği işgücü göçü Kürt Köylerinden aklığı göçlerden dolayı olsa gerek Kulu pazar ekonomisinde son yıllarda Kürt esnafının önemli derecede ağırlığı artmıştır.
Başta Karacadağ, Zincirlikuyu, Tavşançah kasabaları olmak üzere lüm Kürt köylerinde okuma yazma oranı yüksektir. Toplumsal ilişkilerinde Kürt örf ve adetlerine bağlı olan bölge Kürtlerine 200 yıla yakın anayurttan kopukluk, uzak coğrafi yapı ve asimilasyon politikaları gibi tüm olumsuzluklar dil ve kültürlerini unuttııramamıştır. Ancak yasaklama ve asimilasyon politikaları sonucu dil bozulmuştur. Şöyle ki: Yiten sözcüklerin yerine Türkçe sözcükler alınmış bunlara Kürtçe ekler ilave edilmek suretiylekonuşma dilinde önemli ölçüde Türkçe kelime kuilamlmaktadır.
| KULU |
Kürt asiretleri, 1700'lerin sonlarina dogru Haymana daglari civarlarinda görülmeye baslanmistir. Bunlar gruplar halinde yayiliyordu. Asiretler Resvan - Cihanbeyli- ve Sihbizini federasyonuna bagliydi. Bunlar, Osmanli yönetiminin zorunlu müdahelesiyle batiya göçertilmelerininin yanisira yeni otlakliklarin bulunmasi ve alanlarinin gelistirilmesi için buradaydilar. Kürtlerin Konya bölgesine ne zaman yerlestikleri konusunda kesin bir tarih vermek zor, ancak adlari 1767'lerde duyulmaya baslandi. Fransiz cografyaci Perrot 1850'lerde Haymana Kürtleri ile söylesiler gerçeklestirmis ve bunlarin birkaç kusak önce burada bulunduklarini vurgulamistir. Kürt asiretleri 1800'de yil boyunca dogudan bu bölgeye gelmislerdir. Göçebe Kürtlerin üzerindeki yönetim kontrolü azdi. Bunlar, ancak 1880'lerde Osmanli yönetimi içerisinde entegre edildiler ve bu yildan itibaren Sultana vergilerini ödemeye basladilar...
Yasar Kemal'in romanlarinda da görüldügü üzere, bunlarin göçebe hayati ve gelenekleri bir tarafa birakip sürekli yerlesime geçisleri hiçte kolay olmamistir. Daha önceleri yaylalarin kisilere verilip kullanim isi dengeli bir biçimde yapiliyordu. Osmanli yönetimi bunu (baskiyi), Kulu civarlarindaki yazlik otlaklari kullanan Kürtlerin kendi eski yasam biçimlerini terketmeleri için yapmaktaydi. Buraya yerlesim, bir asiret ya da akraba grubuna verilen topraklar üzerinde ev insa etmeleri ve yerlesmeleri anlami tasiyordu. Osmanli ve daha sonrasi kurulan Türkiye Cumhuriyeti döneminde devlete ait topraklar, sürekli yerlesim ve yeni köyler insa etme amaciyla dagitilmistir.
Yarasli Köyü 1662'de kurulmus eski köylerden birisidir. Günümüzde Kulu civarlarinda bulunan Kürt köylerinden Dipdede 1830, Celep 1839, Tavsançali 1845, Serefli 1863, Beskardes ve Karacadag 1890'da kurulmuslardir. Karacadag'a gelis ile ilgili olarak köyde yasayan birisi söyle anlatmaktadir: Bizler pek hatirlamayiz, ancak büyüklerimizin anlatiklarina göre, kislari Adana'ya yazlari ise Haymana'ya gelirlermis. Ceyhan taraflarindan buralara gelmislerdi. Çadirlarda yasamlarini sürdürmekteydiler. Daha sonra buraya yerlesmeye karar verdiler. Daha sonra çevrenin gözden geçirilmesi için atli iki öncü grup yola çikmakta. Birisi Dondurma, digeri Yalinayak'a gelir. Gruplarin basi, iki ayri yerlesim yerinde yerlesme ile ilgili gerekçelerini dile getirir. Böylelikle Resvan asiretlerinin bir kolu olan Halikan'a bagli bu grup ikiye ayrilir. Sözkonusu bu köyler halen bunlara bagli..."
Ayni eserde, yerlesim yerlerinin insa tarihi ile ilgili bilgiler de ilgi çekici:
"Kulu: 1954'te ilçe oldu. Ilçede Türkler çogunlukta. Türkmenler ve Ermeniler de var. Ermeniler, 1930'dan sonra Türkiye'nin birçok yerinde oldugu gibi buradan ayrildilar. Burada yasayan Kürt aileler var. Ancak buradaki tarihi geçmisleri pek eskiye dayanmiyor. Son yillarda Kulu çevresindeki (yayla) bu sayi çogalmakta. Geçimlerini saglamak için evler ya da kulübeler satin almakta. Bunlar daha çok Agri tarafindan gelenlerden olusmakta.
Kozanli: 1800'lerde kuruldugu sanilmakta. 1954'te belediye oldu. Adana'nin Kozan ilçesindan gelenlerden olusmakta. Halkin çogunlugu Türk. Ancak eski kaynaklar, bunlarin Türk degil Kürt oldugunu belirtmekte.
Tavsançali: 1955'ten bu yana kasaba. Burada yasayan Kürtler Adiyaman, Mus ve Diyarbakir'dan gelmistir. Bunlar Halo veya Omeran asiretlerine baglidir. 1845'lerde yerlesim alani olmustur. Buranin eski adi Omeranli ya da Ömerhanli, burada daha önce yasayan Kürt büyüklerinin ismi olsa gerek. Bu isim halen orada yasayanlar tarafindan kullanilmakta. Zincirlikuyu: 1967'den beri kasaba. Burada yasayan Kürtlerin kökeni Elbistan ve Maras'a kadar uzanmaktadir. Kürtler buraya 1750 ile 1770'li yillar arasinda gelmislerdir. Ilkin Ankara'nin Karagöz, 1800'lerde de Zincirlikuyu'ya (o dönemde Kürtoglu ismiyle taninmaya baslandi) gelmislerdir.
Karacadag: 1989'da kasaba oldu. Burasi Kürt Halikan asireti tarafindan 1870 ile 1880 yillari arasinda kuruldugu belirtilmekte. Kürt göçebeler, Çukurova'dan ilkin Gölyazi ve Yapali'ya gelmislerdir. Daha sonra bugünkü Karacadag'da evler insa etmeye baslamislardir.
Acikuyu: Köyde yasayanlar Kürt kökenli. Tavsançali'ya bagli bir yayla olarak düsünülmüstü. 1954'te Kulu'nun ilçe olmasindan sonra, yayla sakinleri burayi köye dönüstürdüler. Köy adini, buradaki kuyu suyunun fazla tuzlu olmasindan dolayi Acikuyu olarak almistir. Burada içme suyu sikintisi devam etmektedir.
Agilbasi: 1855'te Tatarlar Kafkaslari terkederek Kirim ve Romanya üzerinden Anadolu'ya varmislardir. O dönemdeki yönetim bunlari köyün o zamanki adiyla Mandira'ya yerlesmelerine izin vermistir. 1861'lerde Ermeniler de, Erzurum ve Sivas çevresindeki katliamlardan kaçarak buraya gelmislerdir. Ermeniler burayi sonradan terketmistir. Burada civardan gelen Kürtlerin nüfusu giderek çogalmaya baslamistir.
Altilar: Daga yakin kurulmustur. Burada yasayan Kürtlerin dogudan, Haymana taraflarina geldikleri daha sonra buraya yerlestikleri, köyün adini buraya gelen ve 6 kisiden olusan gruptan aldigi belirtilir. Köken olarak Adiyaman, Urfa ve Sivas civarlarindaki asiretlere baglidirlar.
Arsinci: Köy, 1847'lerde dogudan (Kürdistan-Çev.) gelen Kürtler tarafindan kurulmustur.
Beskardes: Burada yasayan Kürtler Urfa, Siverek ve Adiyaman'dan gelmislerdir. Ilk önce Altilar, ardindan Tavsançali, en son olarak 5 kardesten olusan bu topluluk bugünkü köyü kurmuslardir. Kêy adini bu kardeslerden almistir. Sevki veya Sefkanli asiretine mensup köylüler daha sonra Deli Süleyman, Doymazlar ve Haci Mahmutlar kollarina ayrilmislardir.
Bogazören: 1854'te kurulan bu köye ilk gelenlerin Tatarlar oldugu belirtilir. Nüfusun bir kismi Kürtlerden olusmaktadir.
Bozan: 1908'de kurulmus. Kürtler buraya Kozan taraflarindan gelmislerdir. Ilkin Kisla yaylasi ve Yapali köyü civarlarinda yerlesmis daha sonra buraya gelmislerdir.
Burunagil: Buradaki Kürtler, Agri'dan, 6 yillik muhacirlik sonrasinda 1919'da Kulu'ya ulasmis, daha sonra buraya yerlesmislerdir.
Canimana: Kirsehir'den gelen ve Sihbizini asiretine mensup Kürtler tarafindan 1902'de kurulmustur.
Celep: Bir kisim kaynaklara göre burasi Erzurum, Adiyaman, Elazig ve Sivas'tan gelen Seifkari asiretine mensup olan Kürtlerce kurulmustur. 1765'lerde Beskardes ve Zincirlikuyu'ya ulasan Kürtler, 1839'da kendilerine verilen buraya yerlesmeye baslamislardir. Çöpler: 1870'te kurulmus. Tatarlar buranin hava sartlarina uymakta zorlaninca 1900'lerde Beskardes'teki Kürtlere satmislardir. 1922'de zorla sürgüne tabi edilen Kürtler de buraya yerlesmislerdir. Köy, bugün bile bu eski ve yeni gruplardan olusmaktadir.
Dipdede: Burasi bir Kürt köyü. Buradaki Kürtler 1830'da Erzurum taraflarindan buraya gelmislerdir. Dipdede isminin burada yasayanlarin atalari oldugu sanilir.
Hisar: 1923'te Antep'in Islahiye kazasindan gelen muhacir Kürtler tarafindan kurulmustur.
Karacadere: Bir Kürt köyüdür. Tarihi ile ilgili bilgiye ulasilmamistir.
Kirkpinar: 1885'te kurulmustur. Burada yasayan Kürtler Maras, Islahiye ve sıvas ve adıyaman celıkan dan gelmısledır
Sogukkuyu: Köy halki Kürt'tür. 1843'te Canimana'ya konaklamislardir. Daha sonra burasini imar etmislerdir. Serefli: 1863'te kurulmus. Köy sakinleri Kürt kökenli olup Mus taraflarindan buraya gelmislerdir.
Tavliören: 1870'lerde Tavlu bey himayesinde buraya gelen Kürtler, ilkin bu köyün 2 km. kuzeyine yerlesmislerdir. Burada çikan sorunlar yüzünden Ankara'ya bagli Tiras'a geçmislerdir. 1900'lerde buraya, köyün bulundugu yere tekrar gelip yerlesmislerdir. Tuzkaya: Tokat'a bagli Turhal kazasinin Kazava köyünden gelen Kürtlerden olusmaktadir. Bunlar Halikan asiretinin bir kolu olan Cutkan'a baglidirlar. Buradaki Kürtlerin göçebe olduklari, bunlarin ilk etapta Çukurova'ya geldikleri ve buradan Kulu'ya, ardindan burayi insa ettikleri, köyün ilk adinin ise Herema Cutkanli oldugu belirtilir. Köyün ismi 1932'de degistirildi.
Yaziçayir: Yozgat'in Akdag'indan 1890'larda bu köyün 2 km. yakinlarina gelen Kürtlerden olusmakta. Kürtler 1920'de buraya yerlesir.
Yesilyurt: Gaziantep ve Sivas'tan gelen Kürtler tarafindan kurulmustur...
Dipdede Fermanı(Konya/Kulu)
